Design for Life – Hình hài mới cho những điều bị bỏ quên
Trong dòng chảy ký ức của Sài Gòn, nơi những câu chuyện cá nhân và biến thiên đô thị liên tục đan xen, luôn tồn tại những điểm neo cho hoài niệm tập thể. Chúng đôi khi không phải là các công trình mang tính biểu tượng, mà lại là những hoạt cảnh đời thường nhất. Nhóm thiết kế tại Module K đã tìm thấy điểm khởi đầu cho dự án “Design for Life” từ khoảnh khắc đời thường như vậy.
Nguồn cảm hứng ấy đến từ những buổi chiều tại công viên Thanh Đa, một hoạt cảnh sống động, nơi các thế hệ cùng tồn tại song song. Người lớn tuổi khiêu vũ, thanh niên tập thể dục, trẻ em nô đùa, tất cả diễn ra dưới quỹ đạo bay của những cánh chuồn chuồn. “Design for Life” không phải là một công trình, mà là một hệ thống, một nguyên mẫu (prototype) cho sự can thiệp không gian công cộng quy mô nhỏ.
Dự án đề xuất một cấu trúc biomorphic lấy cảm hứng từ hình thái cánh chuồn chuồn, được triển khai như một hệ mái che nhẹ trên diện tích sàn 48 mét vuông. Cấu trúc có chiều cao 3.5 mét và sải cánh dài 11 mét. Nó định hình một lãnh thổ bán công cộng, một điểm dừng chân mang lại cảm giác được che chở mà không tạo ra ranh giới cứng với bối cảnh xung quanh. Việc lựa chọn vật liệu composite hoặc tấm nhựa Polycarbonate cho hệ mái là một quyết định chiến lược, nhằm cân bằng giữa sự nhẹ nhàng của kết cấu, khả năng chịu đựng điều kiện thời tiết của khí hậu nhiệt đới và tiềm năng tạo hình linh hoạt. Bề mặt của những cánh chuồn chuồn này được xử lý bằng kỹ thuật sơn ombre và hiệu ứng điểm ảnh (pixel). Đây là một chiến lược đồ họa đánh lừa thị giác nhằm tạo cảm giác phi trọng lực cho hình khối, khiến nó trở thành một vệt màu hư ảo, liên tục biến đổi theo ánh hoàng hôn và bình minh.
Mặc dù xuất hiện như một điểm nhấn đô thị với hình dạng và màu sắc thu hút, giá trị cốt lõi của “Design for Life” lại nằm ở chương trình xã hội và tuyên ngôn về vật liệu tuần hoàn mà nó đại diện. Dự án này là một phản ứng trực diện trước thách thức về rác thải đô thị, đặc biệt tại các không gian công cộng. Những nơi này có thể phát sinh từ 100 đến 150 kg rác thải nhựa mỗi ngày mà không được tái chế đúng cách. Thay vì xem rác thải là phế phẩm, dự án định nghĩa lại nó như một dòng vật liệu có giá trị. Với thiết kế này, Module K đề xuất một hệ thống khép kín, nơi phế liệu đô thị trở thành đầu vào cho các cấu kiện kiến trúc. Khung sườn chịu lực chính tận dụng thép cũ từ các công trình hoặc ống nước phế thải đã qua xử lý và gia cố. Các bề mặt ngồi được tạo ra từ ván gỗ pallet, hoặc từ chính hạt nhựa tái chế có nguồn gốc từ chai lọ, vỏ đồ gia dụng cũ do cộng đồng thu gom. Vật liệu composite của hệ mái và hệ ngồi cũng được ưu tiên loại có khả năng tái chế cao. Nhờ vậy, chúng có thể được nghiền cơ học thành cốt liệu cho các vật liệu xây dựng khác ở cuối vòng đời sản phẩm. Đây không đơn thuần là một hành động tái chế, mà là một triết lý về nền kinh tế vật liệu tuần hoàn tại địa phương, nơi kiến trúc đóng vai trò tích cực trong chu trình chuyển hóa của thành phố.
Mặc dù mang trong mình một tầm nhìn lý tưởng, dự án vẫn đối mặt với những thách thức thực tế. Độ bền của lớp sơn ombre và các cấu kiện tái chế dưới tác động của bức xạ UV và độ ẩm cao tại Sài Gòn đặt ra một vấn đề bảo trì đáng kể. Hơn nữa, với tư cách là một công trình công cộng, nguy cơ bị xâm hại và phá hoại đòi hỏi phải xây dựng được ý thức sở hữu, một yếu tố tối quan trọng với các dự án có sự chung tay của cộng đồng. Khả năng nhân rộng chính là câu trả lời cho những thách thức này và là mục tiêu chiến lược của dự án. “Design for Life” được thiết kế như một hệ thống module có thể tùy biến và lắp ghép, cho phép triển khai nhanh chóng tại nhiều địa điểm với các điều kiện kinh phí khác nhau. Module K dự kiến phát triển một bộ tài liệu mở “Cẩm nang Design for Life”. Bộ cẩm nang này sẽ cung cấp bản vẽ kỹ thuật, hướng dẫn xử lý vật liệu và quy trình lắp ráp, cho phép các cộng đồng địa phương tự nhân rộng mô hình. Đây là một chiến lược phổ biến phi tập trung, trao quyền cho người dân để họ trở thành tác nhân của sự thay đổi, điều chỉnh thiết kế lõi cho phù hợp với dòng vật liệu và bối cảnh đặc thù của họ.
Cuối cùng, “Design for Life” hiện lên không chỉ như một vật thể thiết kế, mà là một luận điểm kiến trúc. Nó vừa là một ý tưởng khởi nguồn từ chất thơ, vừa là một hệ thống thực dụng đáp ứng các thách thức đương đại của đô thị. Dự án đề xuất một mô hình phát triển vi mô, trong đó kiến trúc không chỉ cung cấp chức năng mà còn có vai trò giáo dục, kiến tạo kết nối xã hội và vận hành như một mắt xích trong nền kinh tế tuần hoàn. Nếu có thể sinh sôi trong các công viên và những góc bị bỏ quên của Sài Gòn, những cánh chuồn chuồn này sẽ là minh chứng cho một tương lai đô thị sống động, trách nhiệm và nhân văn hơn.
