Triển lãm “Thiền trong cuộc sống” của họa sĩ Trầm Kim Hòa, giám tuyển bởi Lý Đợi, diễn ra tại Chillala – House of Art (TP. HCM) từ ngày 18 tháng 11 đến hết ngày 7 tháng 12 năm 2025.

Sắc không nhất như

Trong sự đa dạng của thế giới nghệ thuật, nghệ thuật thiền, đặc biệt là hội họa thiền và thư pháp thiền, sở hữu một phương thức biểu đạt độc đáo với một phong cách nghệ thuật riêng biệt. Chủ yếu sử dụng mực và nước, với những nét vẽ đơn giản để diễn tả về sự thể nghiệm của nội tâm trong thiền và cuộc sống.

Thư pháp cũng vậy, chủ là để biểu đạt sự thức tỉnh và trạng thái thanh tịnh của nội tâm. Do đó, trong quá trình sáng tác, trước tiên ta phải để tâm yên tịnh, kế đến hợp nhất với tay, gọi là tâm thủ hợp nhất, trong lúc thể hiện, ý tưởng và đường nét sẽ được lưu lộ một cách tự nhiên.

Đáo bỉ ngạn

“Thiền trong cuộc sống” là triển lãm cá nhân lần thứ ba của họa sĩ Trầm Kim Hòa tại Việt Nam. Hai lần triển lãm trước đều mang tên “Thiền – Thư – Họa”, lần lượt diễn ra tại Hội Mỹ thuật TP. HCM và ngay sau đó, từ ngày 3 đến ngày 6 tháng 7 năm 2010, được tổ chức tại chùa Linh Sơn, thành phố Đà Lạt.

Họa sĩ Trầm Kim Hòa sinh ra tại Sài Gòn, trưởng thành và sinh sống tại Úc, đã có nhiều triển lãm thiền thư họa tại Úc, Trung Quốc, Hong Kong, Đài Loan, Malaysia, Philippines, Canada… Kể từ khi chuyển đến Melbourne vào năm 1984, Trầm Kim Hòa vẫn không quên tình yêu hội họa thời niên thiếu của mình, do đó anh vẫn tiếp tục theo đuổi con đường nghệ thuật này, tìm thầy để học hỏi và trau dồi thêm, nhằm hiện thực giấc mơ của mình. Từ thập niên 1990, anh có cơ duyên nghiên cứu về thiền học, ý tưởng sáng tác tranh thiền đã manh nha từ đó. Sau một thời gian dài chiêm nghiệm về lãnh vực nghệ thuật thiền, tìm tòi một phương cách diễn đạt, anh đã ngưng dùng màu sắc trong các tác phẩm, chỉ dùng mực và nước, để trở về với một sự thuần chơn, mộc mạc và nguyên thủy phù hợp với tư tưởng thiền, bề mặt của tranh được đơn giản hóa rất nhiều, để lại nhiều khoảng trống cần thiết để diễn tả ý cảnh.

Họa sĩ Trầm Kim Hòa

Qua nhiều năm không ngừng nghiên cứu và học hỏi về thiền Phật giáo, Trầm Kim Hòa đã có được những hiểu biết sâu sắc, đặc biệt về tư tưởng thiền tông. Nghệ thuật thiền đã dần truyền cảm hứng cho anh. Sau một thời gian dài chiêm nghiệm, Trầm Kim Hòa đã kết hợp thiền, thư pháp và hội họa thành một cách mới để thể hiện quan niệm về nghệ thuật thiền. Điều này đã khai mở một phong cách và diện mạo mới cho thư pháp và hội họa lấy cảm hứng từ thiền.

Về thư pháp, Trầm Kim Hòa không viết theo lối viết truyền thống, hầu hết trong các tác phẩm, anh thường chọn một chữ hoặc một câu có ý nghĩa thiền, hoặc những câu anh phát biểu qua trải nghiệm đời sống. Trong sáng tác, anh thường chọn lối viết thảo thư, vì đường nét và cấu trúc của thảo thư rất thư thái, phóng khoáng, phù hợp với yêu cầu sáng tác của anh.

Đạo

Tranh thiền thường không chủ về màu sắc, mà chủ về trắng đen, vì màu trắng đen là màu nguyên thủy, phù hợp với ý thiền, hơn nữa màu sắc dễ bắt mắt người ngắm, dễ bị dừng trụ trên hình thức tác phẩm, trong khi những tác phẩm thiền thường chủ về nội dung. Với Trầm Kim Hòa, một tác phẩm tốt không những có hình thức đạt nghệ thuật cao, mà nội dung cũng rất quan trọng, một tác phẩm vừa có hình thức, vừa có nội dung, anh xem đó là một tác phẩm toàn diện.

Trầm Kim Hòa chia sẻ: “Là một họa sĩ sẽ không tránh được những tháng ngày cô tịch, làm bạn với giấy, bút, mực, sự yên tịnh và trầm tư. Đây là thời gian cần thiết cho tâm cảnh của một họa sĩ trong quá trình sáng tác, để tâm có thể dung hợp vào ý cảnh của tác phẩm một cách trọn vẹn, nhất là nghệ thuật về thiền họa và thư pháp. Tôi cho rằng tranh thiền chủ về ý cảnh, hình thức là thứ yếu”.

Cầu Đạo

Tiến sĩ Mae Anna Pang (Giám tuyển về nghệ thuật Á châu tại Nhà trưng bày Quốc gia Victoria, Úc) từng nhận định: “Một cuộc du hành vào sự khai giác tâm linh và khám phá nghệ thuật. Tranh và thư pháp của tác giả Trầm Kim Hòa cho thấy sự minh triết, giản dị và hóm hỉnh của thiền tông”. Sau hơn 20 năm của nhận định này, “sự minh triết, giản dị và hóm hỉnh” vẫn là tinh thần và phong cách chủ đạo mà Trầm Kim Hòa theo đuổi trong thiền họa – thư pháp. Thế nhưng, sau khi đi qua những biến động bên ngoài như Covid-19 và những biến chuyển bên trong của vòng tròn “lục thập hoa giáp”, tác phẩm của Trầm Kim Hòa ngày càng tự tại, thoải mái và bay bổng hơn.

Áng mây cô độc

Nói về lý do chính khi sưu tập tranh của Trầm Kim Hòa cho bảo tàng, tiến sĩ Gerard Vaughan (Giám đốc Nhà trưng bày Quốc gia Victoria, Úc từ năm 1999 đến 2012) cho biết: “Chúng tôi đã bắt tay vào chương trình sưu tầm và triển lãm nghệ thuật đương đại Á châu. Chương trình này bao gồm từ nghệ thuật thử nghiệm cấp tiến của Trung Quốc, thường phản ánh theo phong cách hậu pop của Tây phương, đến hình thức hội họa phong cảnh có tính truyền thống hơn, hoặc đến tác phẩm của các nghệ sĩ người Úc sinh ra ở Á châu như Ah Xian, Gu Wei, John Young và Trầm Kim Hòa. Nghệ thuật của Trầm Kim Hòa thổi luồng sinh khí mới vào các hình thức thị giác truyền thống của Trung Quốc, một nghệ sĩ đương đại lấy cảm hứng từ tâm linh thiền tông”.

Mái nhà xưa

Trầm tư

Với triển lãm “Thiền trong cuộc sống” lần này, nhà nghiên cứu mỹ thuật Quách Cường chia sẻ: “Trầm Kim Hòa chọn một con đường của im lặng. Ông vẽ bằng mực đen trên nền giấy trắng, trong sự tỉnh thức của từng hơi thở. Giữa khi mọi người tìm kiếm HÌNH ẢNH, ông chỉ tìm KHOẢNG TRỐNG. Và chính trong khoảng trống đó, hội họa của ông, hoặc đúng hơn, thiền họa, bắt đầu cất lên một tiếng nói không lời: tiếng nói của cái KHÔNG”.

Vô sở hữu

Hoài nghi tự kỷ

Tôi là ai

Trong vai trò giám tuyển, nhà nghiên cứu mỹ thuật Lý Đợi nhận định: “Trong khoảng 15 năm trở lại đây – bằng chính thời gian giữa các triển lãm cá nhân của Trầm Kim Hòa tại Việt Nam – TP. HCM đã nở rộ rất nhiều triển lãm, đã xuất hiện rất nhiều nhân tố mới và thành mới của/cho thị trường nghệ thuật. Có thể nói trong 12 lĩnh vực của công nghiệp văn hóa tại TP. HCM, sự phát triển mạnh mẽ của mỹ thuật chỉ xếp sau điện ảnh, nhưng lại phát triển đa dạng hơn về phong cách, thể loại, mô hình…, đây là cơ hội và thách thức của người làm nghề, nhưng là sự thú vị với thưởng thức. Thế nhưng, trong sự nở rộ đó, những triển lãm có lối đi riêng về ý niệm, phong cách và thị giác như Thiền trong cuộc sống của Trầm Kim Hòa thì còn hơi ít, vì vậy mà, đây có thể là một bổ khuyết cần thiết cho đời sống mỹ thuật hiện nay”.

Chúc phúc

Đây không phải là tranh của người đã giác ngộ, đã thoát tục, mà là đang hoan hỷ đi tìm những khoảnh khắc thiền – những cảnh không trong đời sống thường nhật. Đó có thể một áng mây, một cành trúc, một lối nhỏ, một cánh hạc…; hoặc có thể là một ý nghĩ, một tuổi già, một cơn bệnh, một đam mê… Tranh của Trầm Kim Hòa không mang tính khẳng định, mà chỉ là những chứng nghiệm thiền mà anh chạm đến ở quãng không, rồi anh mong muốn chia sẻ lại cùng người xem, để biết đâu, người xem cũng sẽ đủ duyên cớ để tự mình tìm kiếm sự hoan hỷ, sự chứng nghiệm như vậy.

Hành giả chi phong