KTS Trần Thị Ngụ Ngôn: Kiến trúc như một chất xúc tác giữa con người, bối cảnh và ký ức
Mạch lạc, lý trí và lạc quan, kiến trúc sư Trần Thị Ngụ Ngôn lựa chọn “sự đơn giản” để ứng xử trong thế giới sáng tạo đầy hấp dẫn của kiến trúc, dùng “kiến trúc cảm xúc” để gắn kết mọi sự hiện diện xoay quanh con người.
Là người đồng sáng lập văn phòng kiến trúc Tropical Space tại TP. Hồ Chí Minh, kiến trúc sư Trần Thị Ngụ Ngôn tập trung vào phát triển kiến trúc bền vững thông qua hình khối đơn giản, sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường và tiết kiệm chi phí. Các thiết kế của chị khai thác hiệu quả đặc trưng của khí hậu nhiệt đới để đưa ra giải pháp thông gió và chiếu sáng tự nhiên, tạo nên không gian sống vừa tiết chế vừa mộc mạc. Ngày 10/05/2025, tại Trung tâm Văn hóa Châu Âu (ECC), Palazzo Mora (Venice, Ý), chị được xướng tên là người chiến thắng giải thưởng DIVIA 2025 – giải thưởng quốc tế nhằm tôn vinh các nữ kiến trúc sư có đóng góp nổi bật cho kiến trúc toàn cầu, với trọng tâm là tính đa dạng, bền vững và vai trò xã hội của kiến trúc.
Xin chào kiến trúc sư Ngụ Ngôn, trước tiên, xin được chúc mừng chị với giải thưởng DIVIA 2025. Giải thưởng này mang ý nghĩa như thế nào với chị, cả về mặt cá nhân lẫn hành trình kiến trúc của Tropical Space?
Tôi cho rằng thực hành kiến trúc luôn là một hành trình dài. Mỗi công trình hay mỗi giải thưởng không phải là đích đến cuối cùng. Tôi chỉ thực hành theo cách suy nghĩ của mình một cách bền vững. Việc được ghi nhận tại một giải thưởng uy tín, có ý nghĩa không chỉ đối với nghề nghiệp của cá nhân tôi mà còn với cộng đồng. Với tôi, giải thưởng cũng là cơ hội để truyền cảm hứng cho các bạn kiến trúc sư trẻ, đặc biệt là các nữ kiến trúc sư đang làm nghề. Tôi đặt hy vọng vào một thế hệ kiến trúc sư thực hành có trách nhiệm với môi trường, với xã hội và cộng đồng chuyên môn nói chung.
“kiến trúc hiện đại đang hồi đáp với điều kiện thời tiết địa phương bằng những chiếc “hộp đóng kín” chứa đầy tiện nghi nhân tạo”
Trong phần nhận xét từ hội đồng giám khảo của DIVIA 2025, tác phẩm của chị được mô tả là “rõ ràng và mạch lạc, không nhằm trở thành biểu tượng để được nhận diện, mà hướng đến một cách diễn đạt ý nghĩa về không gian và bối cảnh”. Nó phản ánh điều gì trong triết lý thiết kế của chị?
Tôi tin rằng công việc sáng tạo luôn hấp dẫn bởi tính đa dạng trong tư duy, quá trình phát triển và cách biểu đạt, thậm chí cả sự hỗn loạn cũng là một phần trong đó. Giữa muôn vàn cách tiếp cận, chúng tôi chọn sự đơn giản như một cách để đáp ứng các yếu tố: mọi thứ vừa đủ, đủ cho con người sống, trong khi vẫn gìn giữ môi trường.
Có thể nhận thấy cái tên Tropical Space đã phần nào cho thấy mối gắn kết giữa công trình và điều kiện khí hậu đặc thù. Liệu có phải tên gọi này đã bắt nguồn từ cách chị nhìn nhận về cảnh quan kiến trúc ở đất nước ta? Theo chị, kiến trúc trong bối cảnh khí hậu như vậy nên mang những yếu tố đặc trưng nào?
Chúng ta đang sống trong vùng khí hậu đầy đối cực: nắng chói chang, độ ẩm cao, và những trận mưa dầm dề trong suốt mùa mưa. Tuy nhiên, khác với ông bà ta, một thế hệ có nếp sống hài hòa, chào đón, thích nghi với môi trường xung quanh và khí hậu nhiệt đới, kiến trúc hiện đại đang hồi đáp với điều kiện thời tiết địa phương bằng những chiếc “hộp đóng kín” chứa đầy tiện nghi nhân tạo.
Chúng ta quên rằng con người cần thở. Và tự thân các công trình kiến trúc chúng cũng cần thở. Sự bền vững, suy cho cùng, là khả năng cân bằng giữa môi trường sống bên trong và bên ngoài. Kiến trúc của Tropical Space quan sát những đặc điểm của khí hậu bản địa gồm cả nhược và lợi điểm, chuyển hóa chúng vào trong kiến trúc theo lối kể chuyện và ứng xử đặc thù của kiến trúc.
Một dấu ấn xuyên suốt trong các công trình của Tropical Space chính là cách sử dụng gạch nung. Chị có thể chia sẻ hành trình đến với vật liệu này? Điều gì khiến chị tin tưởng và tiếp tục khám phá nó qua nhiều dự án?
Tại Tropical Space, chúng tôi không chạy theo vật liệu. Kiến trúc sư có thể làm việc với bất kỳ loại vật liệu nào, điều quan trọng là cần hiểu được đặc tính của nó để từ đó ứng dụng vào thực hành hợp lý và nâng tầm giá trị vốn có.
Mặt khác, tôi và các cộng sự tin rằng càng hạn chế sử dụng nhiều vật liệu để hoàn thiện là một cách tiếp cận giúp giảm thiểu tổn hại cho môi trường. Tiết chế vật liệu không chỉ giúp chúng ta nhận diện rõ vẻ đẹp tự thân của kiến trúc mà còn hiểu thêm được vị trí, vai trò trách nhiệm của con người trong kiến tạo không gian.
“Sự bền vững, suy cho cùng, là khả năng cân bằng giữa môi trường sống bên trong và bên ngoài”
Ở thời điểm hiện tại, gạch nung là loại vật liệu được chúng tôi lựa chọn để diễn đạt điều này. Đây là vật liệu có thể sản xuất tại bất kỳ địa phương nào với chi phí thấp. Việc sử dụng gạch nung không qua hoàn thiện bên ngoài vừa giúp giảm chi phí xây dựng, vừa mở ra cho chúng tôi nhiều cảm hứng sáng tạo về ngôn ngữ hình khối, không gian và trật tự của kiến trúc trong cách tiếp cận thiết kế.
Trong quá trình thực hành, cụm từ “kiến trúc cảm xúc” thường được nhắc đến trong các tác phẩm của chị. Vậy “kiến trúc cảm xúc” là gì dưới góc nhìn của chị, và làm thế nào để chị cùng cộng sự hiện thực hóa điều đó trong thiết kế?
Trong thời đại công nghệ, khoa học phát triển nhanh, con người dần có xu hướng sống vội vàng hơn và thiếu đi kết nối thực. Tại văn phòng thiết kế Tropical Space, chúng tôi muốn dùng kiến trúc để đánh thức các giác quan, khơi dậy cảm xúc bằng vật liệu, ánh sáng và cách tổ chức không gian nhằm gắn kết con người với thiên nhiên.
Có lẽ chính bởi cảm xúc mà công trình của chị thường không xa hoa nhưng chạm vào đời sống người dân. Khi thiết kế, chị đặt trọng tâm vào nhu cầu cá nhân, cộng đồng hay bối cảnh?
Thiết kế của tôi luôn hướng đến một cá nhân hay một tập thể được đặt trong bối cảnh cụ thể. Vì vậy, khi tiếp cận, tôi thường dành thời gian để quan sát đối tượng và tìm hiểu ngữ cảnh mà con người và kiến trúc sẽ hiện diện. Từ đó, mỗi thiết kế qua ngôn ngữ kiến trúc chỉ còn hiện diện như một chất xúc tác, một ranh giới mờ và tan vào bối cảnh để đánh thức cảm xúc. Đồng thời sự giao tiếp giữa con người với kiến trúc, kiến trúc với tự nhiên, con người với tự nhiên, và cả con người với nhau được vun vén. Từ đó, ký ức và sự hiện hữu của nơi chốn được cấu thành. Bên cạnh đó, các thiết kế của Tropical Space đều hướng tới lợi ích của con người và cộng đồng trong sự hài hòa với thiên nhiên, vậy nên mỗi công trình đều có một câu chuyện riêng biệt.
“Mọi sáng tạo khơi nguồn từ gốc gác bản địa đều mang bản sắc và tiềm năng bền vững”
Là một trong những nữ kiến trúc sư nổi bật ở Việt Nam, chị có từng gặp rào cản nào vì giới tính? Chị có nghĩ rằng kiến trúc do phụ nữ thiết kế có những đặc trưng riêng biệt không?
Với tôi, kiến trúc là một hành trình trải nghiệm. Tôi sống cùng với nó nên học được cách để thích nghi với từng điều kiện và hoàn cảnh khác nhau. Tôi tin rằng nam hay nữ mà chúng ta đang đề cập tới chỉ là giới tính đơn thuần, còn trong thực hành sáng tạo kiến trúc thì chỉ có ta – một kiến trúc sư dấn thân trong thế giới của nó. Vì vậy, bất kỳ giới tính nào, chúng ta đều cần thực hành kiến trúc với tất cả trách nhiệm và đam mê nghề nghiệp.
Trong tương lai, chị hình dung kiến trúc Việt Nam sẽ phát triển theo hướng nào? Ở bối cảnh hiện tại – nơi các giá trị như bền vững, bản sắc và tiết chế ngày càng được đề cao – đâu là vai trò mà kiến trúc sư cần đảm nhận?
Tôi cho rằng kiến trúc sư Việt Nam sẽ dẫn dắt kiến trúc Việt Nam phát triển trên nền tảng văn hóa, xã hội, con người, kinh tế và tự nhiên của chúng ta. Mọi sáng tạo khơi nguồn từ gốc gác bản địa đều mang bản sắc và tiềm năng bền vững. Dù ở quy mô lớn như đô thị, đến vừa như một khu dân cư, hay nhỏ như một công trình đơn lẻ, thiết kế và xây dựng chúng theo nhịp phát triển của thế giới là điều tất yếu. Tuy nhiên, điều này không nên tách rời khỏi bối cảnh địa phương – nơi đã hình thành nên căn tính của không gian. Vì vậy, chúng ta cần phải học hỏi và tiếp cận những tiến bộ của thế giới, đồng thời đào sâu, bồi đắp, thấu hiểu cặn kẽ hệ thống giá trị bản địa để có thể chuyển hóa và diễn giải theo góc nhìn đương thời. Chỉ khi đó, kiến trúc Việt Nam mới có thể hiện diện sâu sắc và song song giữa hai giá trị cốt lõi: phản ánh nơi chốn mà chúng thuộc về và mang hơi thở của thời đại trong một thế giới kiến trúc đa sắc và không ngừng chuyển động.
