Ngày nay những loại hình nghệ thuật giờ đây không còn đứng đơn độc mà sóng đôi hoặc thậm chí giao thoa với nhau, mang đến những trải nghiệm liên ngành trong nghệ thuật.

Chân dung hoạ sĩ Phạm Trần Việt Nam và Giám tuyển Ngô Kim Khôi

Sự kết hợp “quái gở’

Năm 1952, tại ngôi trường khai phóng Black Mountain College thuộc tiểu bang Bắc Carolina (Mỹ) đã diễn ra một sự kiện nghệ thuật do John Cage tổ chức, để lại những ấn tượng “quái gở” trong lòng khán giả. Giữa căn phòng hôm ấy, người ta nghe được đồng thời tiếng đàn piano lạ lùng của David Tudor, tiếng đọc thơ của bộ đôi tác giả Olson và M. C. Richards đương đứng trên một chiếc thang cao, và tiếng nhạc phát ra từ chiếc máy hát cũ lên dây cót do Robert Rauschenberg chuẩn bị sẵn.

Khía cạnh thị giác làm họ hoang mang không kém: hoạ sĩ Rauschenberg treo lên trần nhà những bức tranh trắng toát của ông, lại dùng thêm máy chiếu để chiếu phim lên các bức tường phía đối diện, và – theo một số bài báo – chiếu đè lên hẳn bức tranh ông. Giữa lòng khán giả, diễn viên múa Merce Cunningham đắm chìm trong điệu múa của riêng mình, thi thoảng có một chú chó rảo bước theo sau. Dĩ nhiên, họ nhận được không ít phản ứng trái chiều sau buổi diễn.

Mãi sau này, báo chí và các tài liệu nghiên cứu đã ngợi ca buổi diễn như một sự kiện huyền thoại trong lịch sử nghệ thuật Mỹ, xác lập một trong những lần đầu tiên ý tưởng về nghệ thuật liên ngành được thực thi. Nó đánh đổ những xác tín từ lâu về sự tách bạch tuyệt đối của các loại hình nghệ thuật khác nhau. Các loại hình có thể sóng đôi? Câu trả lời là có.

Trong nhiều thập niên sau đó, số lượng các sự kiện nghệ thuật liên ngành gia tăng với tốc độ chóng mặt. Cuộc cách mạng công nghiệp số và sự ra đời của Internet còn cho phép những cách trưng bày tác phẩm mới, kết hợp video và các ứng dụng kỹ thuật số khác.

Theo làn sóng ấy, các sự kiện nghệ thuật liên ngành đã toả ra toàn thế giới và trở nên gần gũi hơn với cộng đồng nghệ thuật Việt Nam những năm gần đây. Các loại hình nghệ thuật đặt cạnh nhau châm ngòi cho những tương tác, phản hồi bất ngờ giữa các nghệ sĩ hay bản thân tác phẩm, từ đó tạo điều kiện cho cách tiếp nhận mới, mang đến những trải nghiệm nghệ thuật phong phú, đa chiều.

Chảy Concept: Cuộc đối thoại đa thanh

Một góc triển lãm “Vòng Sinh Tử” của hoạ sĩ Phạm Trần Việt Nam

Tháng 5 vừa rồi, ở thành phố Huế đã diễn ra một trải nghiệm đa nghệ thuật mang tên Chảy Concept. Chảy Concept được cấu trúc chặt chẽ, với khởi đầu là chương trình khai mạc triển lãm “Vòng Sinh Tử” của hoạ sĩ Phạm Trần Việt Nam, sau đó là đêm nhạc “Qua cầu gió bay” của ba nghệ sĩ world-music nổi tiếng: Hương Thanh, Nguyên Lê và Mieko Miyazaki.

Khách tham quan triển lãm “Vòng Sinh Tử” của hoạ sĩ Phạm Trần Việt Nam

Trong đêm đầu tiên, với sự tham gia giám tuyển của nhà nghiên cứu mỹ thuật Ngô Kim Khôi, 22 tác phẩm của hoạ sĩ Phạm Trần Việt Nam đã được giới thiệu trong một đường hầm dưới lòng đất thuộc Không gian Lưu niệm Lê Bá Đảng. Những bức tranh hằn sâu nỗi trăn trở hiện sinh: những linh hồn lưu lạc, những ký ức chưa được gọi tên và những vết thương chưa khép miệng hiện lên với thủ pháp cắt dán chồng chất và ngang ngược.

Đi đến cuối đường hầm, khách tham quan bắt gặp một khung trưng bày trông như chiếc hộp vuông vức. Mang tai nghe và nhìn sâu vào đấy, ta bỗng thấy những khuôn mặt hãi hùng, ánh mắt ám ảnh và biểu cảm giằng xé đã được chắt lấy từ trong tranh Phạm Trần Việt Nam, sau đó đặt để trong một đoạn video được thiết kế tương đồng với phong cách sáng tác của hoạ sĩ. Đây là một ứng dụng kỹ thuật số vào phương cách trưng bày, nhằm gia tăng trải nghiệm chìm đắm (immersive experience) cho khán giả.

Những khuôn mặt hãi hùng trong tranh của Phạm Trần Việt Nam (ảnh trên) được ứng dụng kỹ thuật số để tạo nên trải nghiệm chìm đắm cho khán giả (ảnh dưới)

Những khuôn mặt hãi hùng trong tranh của Phạm Trần Việt Nam (ảnh trên) được ứng dụng kỹ thuật số để tạo nên trải nghiệm chìm đắm cho khán giả (ảnh dưới)

Chương trình khai mạc đi kèm với một phần trình diễn đặc biệt bởi Nguyên Lê, nhạc sĩ và nghệ sĩ guitar nổi tiếng trong làng nhạc Jazz Pháp. Trong đêm mưa, chúng tôi nghe Nguyên Lê cất lên tiếng đàn anh sáng tác sau khi xem loạt tranh của Phạm Trần Việt Nam. Chính ở đây, ta thấy được sự đối thoại giữa các loại hình nghệ thuật khác nhau, làm nảy sinh những tầng nghĩa, giá trị mới.

Ngày hôm sau, đêm nhạc “Qua cầu gió bay” đã diễn ra với sự góp mặt của các nghệ sĩ nổi tiếng: ca sĩ Hương Thanh, nhạc sĩ và nghệ sĩ guitar Nguyên Lê, và nghệ sĩ chơi đàn Koto (đàn tranh Nhật Bản) Mieko Miyazaki. Ca sĩ Hương Thanh vốn là một biểu tượng của âm nhạc dân gian Việt Nam, với giải thưởng Prix Musiques du Monde (Giải thưởng Âm nhạc Thế giới) của đài phát thanh Pháp France Musique vào năm 2007. Cô là giọng hát chính của đêm nhạc, với chất giọng du dương đưa khán giả vào một không gian-thời gian vô tuyến tính, nơi những làn điệu dân gian đã được cô và nhạc sĩ Nguyên Lê phối lại, thổi hồn Jazz hiện đại.

Sau cùng, sự xuất hiện của sứ giả âm nhạc truyền thống Nhật Bản Mieko Miyazaki với ngón đàn Koto điêu luyện đã tạo thành một trio mới lạ. Trải qua hơn hai giờ đồng hồ trong gian phòng thanh nhã và ấm cúng, thính giả được rong ruổi qua các vùng miền, xuôi ngược từ Bắc vô Nam với những làn điệu dân ca quen thuộc mang âm hưởng mới mẻ, âm sắc độc đáo có lúc như lên đồng.

Nghệ sĩ chơi đàn Koto Mieko Miyazaki chia sẻ về mối nhân duyên của cô với Hương Thanh và Nguyên Lê

“Qua Cầu” nhưng chắc hẳn gió sẽ không bay. Với sự kết hợp độc đáo giữa triển lãm tranh và biểu diễn âm nhạc, sự kiện Chảy Concept đã đọng lại trong lòng khách tham quan những xúc cảm sâu đậm về một bức tranh nghệ thuật đa sắc và đa cung bậc. Đây cũng là một tín hiệu đầy hứa hẹn cho cộng đồng rằng trong tương lai, các sự kiện nghệ thuật liên ngành sẽ ngày càng phổ biến, làm phong phú trải nghiệm của khán giả và kết tinh những giá trị mới cho nghệ thuật.